امتحان الهی از فرد و جامعه

آنچه باید قبل از خواندن این کتاب بدانیم:

بدون تردید و بر اساس معارف دینی همۀ مؤمنین در سراسر زندگی خود در معرض امتحان الهی قرار می‌گیرند. اهمیت آزمایش‌های الهی در زندگی انسان تا به آن حد است که سعادت او مستلزم موفقیت در این آزمون است و شکست در آن موجب شقاوت او است. حضرت‌آیت‌الله‌العظمی‌حاج‌آقا مجتبی‌تهرانی؟ره؟ همچون همه مباحث خود با استناد به مبانی علمی و به‌طور مبسوط آزمایش الهی را مورد بحث قرار داده‌اند. به جرئت می‌توان گفت مجموعۀ این مباحث به مثابۀ دفترچۀ راهنمای مواجهه با آزمون‌های الهی است. ایشان ابتدا در سالهای 1368 و 1369 در قالب 57 جلسه به‌طور مفصّل موضوعاتی در این زمینه را تبیین کردند و سپس در سال 1378 در قالب 13 جلسه نکات مهم، کلیدی و کاربردی بحث را خلاصه‌وار بیان فرمودند. این هفتاد جلسه تحت عنوان کلی «آزمایش الهی» در هفت مجلد با عناوین «ویژگی‌های آزمون الهی»، « بلا، شکر و صبر»، «فتنه»،  «امتحان فردی و اجتماعی»، « راه قبولی در امتحان الهی»، «نقش طاعات و عبادات» و «راه سعادت بشری» به چاپ رسیده است.

در جلد چهارم از کتاب‌های فوق‌الذکر که شامل ده جلسه است آزمایش‌های فردی و اجتماعی به‌صورت تفصیلی بحث شده است. با مطالعۀ این کتاب ابتدا با راه‌های موفقیت در امتحان‌های فردی آشنا می‌شویم که برای متوسطین از مومنین دارای سه محور است؛ تطهیر گناه، توجه به اجر و پاداش و ترفیع درجه. هم‌چنین تفاوت آزمایش کفار با آزمایش مؤمنین از دیگر مباحث کتاب است. بر اساس آنچه حضرت استاد در این سلسله مباحث مطرح کرده‌اند، آزمایش مؤمن ضربه زدن به دنیای او به منظور هدایت اوست و در مقابل أزمایش کافر، تقویت امور دنیایی او است، این مطلب دقیقاً به لطف الهی برمی‌گردد. و نیز منافقین هم مورد آزمایش قرار می‌گیرند که از نظر درونی به خاطر کفر ایشان، مواد امتحانی همان مواد امتحانی کافر  است و از نظر بیرونی به‌خاطر ظاهر ایمانی امتحان ایمانی از ایشان گرفته می‌شود. استدراج موضوع دیگری است که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است.

سوالاتی که در این کتاب پاسخ داده می‌شود:

انسان چه کند که در امتحان‌های فردی مردود نشود؟

تفاوت آزمایش مؤمن با کافر در چیست؟

چرا خداوند به دشمنان حق در دنیا پاداش می‌دهد؟

آزمایش منافقین چگونه است؟

آزمایش‌هایی به ظاهر تلخ یا شیرین خداوند برای چه کسانی است؟

استدراج چیست؟

نوآوری در گناه و بلا به چه معناست؟

چرا انسان در سن شصت سالگی باید حساب پس بدهد؟

آیا مومنین در مقابل هر خطا و معصیتی مبتلا به بلا می‌شوند؟

کلید واژه‌ها:

آزمایش/ امتحان فردی/ آزمون اجتماعی/ بیماری‌های نفسانی/ فضایل و رذائل/ بلاها/ بهشت و جهنم/ لذت‌های دنیوی و اخروی/ عافیت/ ترفیع درجه/ تطهیر/ قبض و بسط/ مقربین/ کفاف/ روابط حقیقی و اعتباری/ هدایت اخص/ فعلیت/ سعادت و شقاوت/ تعلقات/ سیر و سلوک/ کفار/ منافقین/ فقر و غنا/ مصائب دنیوی و اخروی/ خبث باطن/ ملحد/ فتنۀ بشری/ مسیحی/ یهودی/ زرتشتی/ صفات حسنه و سیئه/ استدراج/ کید الهی/ امهال/ قساوت/ قلب سلیم/ ستاریت الهی/

عبارتی از متن کتاب:

یک سنخ گناهان شناخته شده هستند و حتّی در روایات آثار و ضرباتی هم در کنارش مطرح شده است؛ مثلًا اگر فلان معصیت را انجام داد، خداوند هم فلان بلا را متوجّه او می‎کند. یک سنخ معاصی است که انسان اختراع می‎کند. اگر انسان معصیتی را که پیش از این نبود و ناشناخته بود اختراع کند، خدا هم در کنارش بلا و مصیبتی اختراع می‎کند که قبلاً نبود. این‏طور نیست که فقط شیطانِ من و شما قادر به نوآوری باشد! اگر در معصیت نوآوری داشته باشی، خدا هم در مصیبت نوآوری دارد. یک سنخ ابتلائاتی که اصلًا آدم فکرش را نمی‎کرد و پیش از آن نبود، پیدا می‏کند. این مصیبت‏ها به خاطر معصیت‏‌هایی است که قبلًا نبود و تازه پیدا شده است.