غرور
150,000 تومان
دسترسی: موجود در انبار
مشخصات
| وزن | 455 گرم |
|---|---|
| ابعاد | 210 × 140 × 8 میلی‌متر |
| قطع | |
| نوع جلد | |
| تعداد صفحات | 416 |
| شابک | 978-600-6940-93-9 |
| آدرس فیپا | |
| چاپ اول | 1402 |
| نوبت چاپ | 1 |
| ناشر |
توضیحات
آنچه باید قبل از خواندن این کتاب بدانیم:
غرور ترکیبی از سه عامل فریب دادن، فریب خوردن و نفس فریب است. فریب دادن عبارت از سوق دادن دیگری به یک امر شری است که آن را خیر جلوه داده است. در حقیقت فریب، ایجاد یک حالت آرامش و سکون نفس به چیزی است که موافق با خواستۀ اوست در حالی که تکیه‌گاه این آرامش بی‌پایه است. دو عامل در ایجاد غرور نقش دارند که عبارتند از حیات دنیایی و شیطان و به تعبیری شیطان درونی و شیطان بیرونی.
اما آنچه که باعث فریب انسان در ربط با حیات دنیا می‌شود، شیطان درونی است. انسان حب به ذات دارد و در این مسیر دو چیز را هدف‌گیری می‌کند؛ جاودانه زیستن و بهتر زیستن که امری طبیعی و پذیرفته شده است، امّا آنچه باعث انحراف و فریب او می‌شود این است که چون پیدایش و بقائش به دنیا و بقای مادّی به تنعّمات دنیوی بستگی دارد؛ باعث می‌شود که او به دنیا رو آورد و به آن رکون کند و فریفتۀ و مغرور به دنیا شود و دل به دنیا بسپرد. شیطان بیرونی نیز دیگر عامل فریب و غرور انسان است، می‌توان گفت ابزار شیطان برای این کار سه قیاس است، قیاس اوّل این است که لذّات دنیا نقد و لذّات اُخروی نسیه است و نقد بهتر از نسیه است. قیاس دوّم این است که لذات دنیا یقینی و لذات آخرت مشکوک است و امر یقینی بهتر از امر مشکوک است. قیاس سوّم این است آخرتی نیست و اگر هم باشد اهل دنیا برنده هستند.
کتاب غرور حاصل 22 جلسه بیانات حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی می‌باشد در این کتاب معظم له؟ره؟ در مورد حقیقت غرور، عوامل غرور آفرین، زمینه‌های غرور و مباحث گوناگون در این زمینه بحث و بررسی کرده‌اند.
سؤالاتی که در این کتاب پاسخ داده می‌شود:
غرور چیست و رابطۀ آن با قوای درونی انسان چیست؟
چه عواملی غرور آفرین هستند؟
زمینه‌های غرور در انسان چه می‌باشد؟
رابطۀ انسان و حیات جاودانه چیست؟
غرور با حیات دنیوی چه ارتباطی دارد؟
منظور از دو چهره بودن دنیا چیست؟
ابزار و وسائل غرور چیست؟
آیا غرور با مسائل اعتقادی و معنوی رابطه‌ای دارد؟
رابطۀ بین غرور و عبادت، شهرت، ستایش مردم، نعمت جسمانی و زندگی مادّی چیست؟
آثاز زشت غرور در ابعاد گوناگون چه می‌باشد؟
کلید واژه‌ها:
غرور/ جهل مرکب / رذیلۀ عقلانی و شهوانی / استغفار / اغترار / عوامل فریب دهنده / حیات دنیایی / شیطان / مبدأ و معاد / حجّت باطنی / حجّت ظاهری / فناپذیری / لذّات دنیوی / قیاس‌های شیطان / نقد و نسیه / مقرّب الهی / استدراج / جهنّم و بهشت / کرم الهی / سازندگی / رجا / اَمَل / رحمت و مغفرت / ولایی / محب / حُسن و قُبح / عقل نظری و عملی / منافق / تقوای عملی / برازندگی / علم فقه / تحریف / تفسیر به رأی / توبه
عبارتی از متن کتاب:
یکی از راه‌هایی که اولیاءخدا توصیه میکنند و از متن قرآن گرفته شده، این است که انسانی که اهل فکر هست، فکرش را به کار بیندازد. قبل از آنکه شیطان آن فکر را از او بگیرد، عبرت و پند بگیرد. آن موقع که فکرش سلامت است مراقب باشد و بهترین راهی که توصیه میکنند این است که به طائفۀ مغرورین نگاه کند و وضع‌شان را ببیند که چه شد و چه بُردی کردند؟ به کسانی که غرور به مال، ریاست و… داشتند از نظر روند تاریخی نگاه کند.
فهرست کتاب
جلسۀ اوّل:
فهرستی از مباحث غرور
حقیقت غرور
تعریف سه موضوع فریب دادن، فریب خوردن و نفسِ فریب
ترکیب دوگانۀ معنای غرور
جهل مرکّب بودن غرور
رابطۀ غرور و جهل مرکّب
رابطۀ غرور با قوای درونی انسان
1.ترکیبی از رذیلۀ عقلانی و شهوانی
2.ترکیبی از رذیلۀ عقلانی و غضب
3.ترکیبی از رذیلۀ عقلانی و شهوانی و غضب
مقدّمۀ ذکر مصیبت
استثنای غروری که مذموم نیست
فریب دادن ظاهری امام حسین(ع) توسّط کوفیان
ذکر مصیبت شهادت مُسلم بن عقیل
جلسۀ دوّم:
مروری بر مباحث گذشته
ضدّ غرور بودن استغفار
غَفَرَ، به معنای پوشاندن و استغفار به معنای طلب پوشاندن
دلیل استغفار، علم پیدا کردن به عیب و خطای خویش
اغترار، جهل داشتن به عیب و خطای خویش
بحث زیبایی با مثال از ملاصدرا
دو عامل فریب دهندۀ انسان در این عالم
1.حیات و زندگی دنیایی
خودِ دنیا هم به تنهایی در روایات آمده است
هوای نفسانی منشاء فریبندگی دنیا
واقعۀ زهیر
جلسۀ سوّم:
ادامۀ دو عامل فریب دهندۀ انسان در این عالم
2.شیطان
آیات در این زمینه
ادعیّه و روایات در این زمینه
چگونگی فریب خوردن انسان در رابطه با حیات دنیا
حبّ به ذات انسان و دو هدف گیری از آن
اشتباه انسان در توجّه به دنیا برای رسیدن به اهدافش
توضیح چگونگی فریب خوردن انسان
غرور مؤمنین و کسانی که اعتقاد به مبدا و معاد ندارند
حبّ به دنیا به عنوان منشا غرور
مقدّمۀ تاریخی در مورد شهادت حسین(ع)
ذکر وارد شدن حسین(ع) به کربلا
جلسۀ چهارم:
مروری بر مباحث گذشته
نپذیرفته بودن توجیه انسان در مغرور شدن به دنیا
1.به دلیل حجّت باطنی عقل
2.به دلیل حجّت ظاهری فناپذیر بودن دنیا
بحثی در مورد کمیّت و کیفیّت فناپذیری دنیا
قرار دادن راه دوّم برای زندگی جاودانه و حیات خالص
در مورد راه دوّم وعده هم داده شده است
دنیا دو زبان فریب و پند دارد
دلیل انتخاب زبان اوّل دنیا
مقدّمۀ ذکر مصیبت
مقایسۀ عمر سعد با حرّ بن یزید ریاحی
توبه کردن حرّ بن یزید ریاحی
جلسۀ پنجم:
مروری بر مباحث گذشته
دلایل انتخاب زندگی دنیا در برابر آخرت
1.هماهنگی لذّات دنیوی با خواسته های نفسانی انسان
2.باور نداشتن به لذّات اخروی
قیاس های شیطانی برای فریب انسان
1.لذّات دنیا نقد و آخرت نسیه، نقد بهتر از نسیه است
شرط بهتر بودن نقد از نسیه با مثال
بامشقّت بودن دستیابی به نعمات دنیوی و اُخروی
ذکر مصیبت شهادت وهب نصرانی
جلسۀ ششم:
مروری بر مباحث گذشته
ادامۀ قیاس های شیطانی برای فریب انسان
برتری کمّی و کیفی لذّات اُخروی بر لذّات دنیوی
لذّات دنیا یقینی و آخرت مشکوک، امر یقینی بهتر از مشکوک است
فساد قیاس دوّم بیشتر از قیاس اوّل
بیان دو مدرک عمومی و خصوصی مبنی بر مشکوک نبودن آخرت
ذکر مصیبت شهادت قاسم(ع)
جلسۀ هفتم:
مروری بر مباحث گذشته
ادامۀ قیاس های شیطانی برای فریب انسان
3.آخرتی نیست، و اگر هم باشد اهل دنیا برنده هستند
«غرور بالله» بودن این حالت
دو دلیل شیطانی آن به همراه پاسخ
1.کسی که نعمت دنیایی را خدا به او داده، مقرّب الهی است
2.عدم عذاب دنیاداران توسط خدا به معنای مقرب بودن آن ها
مفهوم استدراج با آیات و روایاتی در این زمینه
ذکر مصیبت شهادت علی اصغر(ع)
جلسۀ هشتم:
مروری بر مباحث گذشته
قیاس های شیطانی برای مغرور کردن مؤمنین
1.مؤمن و موحّد به جهنِّم نمی‌رود
2.گناه بندگان در برابر رحمت حق هیچ است
نکتۀ اوّل، مقتضای کرم الهی شکرگزاری است
نکتۀ دوّم، رحمت خدا مخصوص آخرت و دنیاست
نکتۀ سوّم، خدا در کنار رحمت واسعه بیان های دیگری هم دارد
تذکّر اوّل، هرچه خدا به بندگانش داده، تفضّل اوست
تذکّر دوّم، نقش سازندگی رحمت خدا و نه تخریبی
ذکر مصیبت شهادت علی اکبر(ع)
جلسۀ نهم:
مروری بر مباحث گذشته
ادامۀ قیاس های شیطانی برای مغرور کردن مؤمنین
3.رجا به رحمت و مغفرت الهی برای توجیه گناهان
تفاوت رجاء با امل، یعنی امید و آرزو
تفاوت رجا به رحمت با رجا به مغفرت
روش های زیرمجموعۀ این قیاس شیطانی
روش اوّل: معصیت را به صورت عبادت و طاعت جلوه دادن
ذکر مصیبت شهادت حضرت اباالفضل(ع)
جلسۀ دهم:
مروری بر مباحث گذشته
قیاس های شیطانی برای مغرور کردن مؤمنین
ادامۀ روش اوّل: جلوه دادن معصیت به صورت عبادت و طاعت
روش دوّم: ایجاد تبعیض در عبادات و اطاعات
روش سوّم: ایجاد غرور نسبت به شیعه و ولایی بودن
مفهوم شیعه و محبّ
تفاوت بین شیعه و محبّ اهل بیت(س)
ما و محبّ امام حسین(ع) بودن مان
ذکر مصیبت به میدان رفتن امام حسین(ع)
جلسۀ یازدهم:
مروری بر مباحث گذشته
ابزارهایی که شیطان استفاده می کند
تأثیر غرور روی عقل نظری
1.تبدیل باور به حق به شک نسبت به آن
2.تبدیل شک، به حق به باور نسبت به باطل
3.باطل تراشی در برابر حق
4.بسط باور باطل به سایر حوزه ها
تأثیر غرور بر عقل عملی
1.از بین بردن حسّ تشخیص نسبت به حُسن و قُبح اعمال
2.برعکس کردن حسّ تشخیص نسبت به حُسن و قُبح اعمال
بهره گیری از فکر سالم و پند گرفتن از سرنوشت مغرورین
ارتباط بحث با جریان کربلا
حسرت نبردن هیچ کس به مغرورینی مانند یزید
ذکر مصیبت شهادت امام حسین(ع)
جلسۀ دوازدهم:
مروری بر مباحث گذشته
ادامۀ تأثیر غرور بر عقل نظری و عملی
تزلزل در دین و در نهایت بی دینی
به بازیچه گرفتن دین
مسخره کردن متدیّنین و دین را فریب دانستن
منافق شدن دسته ای از مغرورین
کافر و مرتد شدن دسته ای از مغرورین
روش های پیشگیری و درمان غرور
1.تأمّل در سرنوشت مغرورین
2.مبارزه با آرزوهای خام
3.کسب تقوای عملی
4.خود را در پناه خدا قرار دادن
ذکر مصیبت بعد از شهادت امام حسین(ع)
جلسۀ سیزدهم:
مروری بر مباحث گذشته
قیاس های شیطانی در مورد عمل مؤمنین
1.مغرور کردن انسان در کیفیّت ادای عمل طاعتی
اولویت دادن وسواسی به بخشی از عمل اطاعتی و بی توجّهی به سایر بخش ها و معنای آن
راه های علاج آن
مراقبت از آن طرف نیفتادن و لااُبالی شدن
زیارت اربعین جابر بن عبدالله انصاری
جلسۀ چهاردهم:
مروری بر مباحث گذشته
ادامۀ قیاس های شیطانی در مورد عمل مؤمنین
2.مغرور کردن انسان در مورد اصل عمل طاعتی
نوع اوّل، حسّاس کردن نسبت به عبادتی بدنی و غفلت از سایر عبادات 224
دلیل انتخاب یک عمل در بین مجموعۀ اعمال
مشخّصۀ اوّل، خود را متدیّن و دیگران را بی دین دانستن
مشخّصۀ دوّم، تمایل به برازندگی در بین متدیّنین
اولویّت دادن مستحب بر واجب
نوع دوّم، تمرکز بر واجبات مالی و غفلت از سایر طاعات
ورود خاندان حسین(ع) به کربلا
جلسۀ پانزدهم:
مروری بر مباحث گذشته
ادامۀ قیاس های شیطانی در مورد عمل مؤمنین
توضیح بیشتر زهد و تزهّد و نتیجۀ آن
تحمیل مستحب به دیگران و غفلت از سایر اعمال
قیاس های شیطانی در مورد علم مؤمنین
در مورد علم کلام، فلسفه الهی
در مورد علم فقه و اصول
در مورد علم اخلاق
بحثی در مورد علوم دارای مطلوبیّت نفسی و پاسخ امام(ره)
عزیمت خاندان حسین(ع) از کربلا
جلسۀ شانزدهم:
مروری بر مباحث گذشته
نکاتی در مورد مؤمنین مغرورشده به علم
بحثی در مورد مقدّمۀ قریبه و بعیده بودن علوم با مثال
عدم توجّه زیاد به علوم حاشیه ای و کم نقش
توجّه مناسب به علوم مادّی معیشتی به منظور آماده کردن جسم
دو نکتۀ مهم در مورد الهی کردن این علوم
به عالم بی عمل جاهل می گویند
بدان، از عمل کردن به علوم الهی سؤال می شود
پشیمانی از عمل نکردن به علم خود در زمان مرگ
سه دستۀ عالمین بی عمل در اجتماع
1.خودشان را در اجتماع مطرح نمی کنند
2.خودشان را در اجتماع مطرح می کنند
3.خودشان را در اجتماع مطرح می کنند و علم غلط را رواج می دهند
ذکر مصیبت شهادت حضرت رقیّه(س)
جلسۀ هفدهم:
مغرورین به کلام و قلم
1.افراد توانمند به سخن گفتن و نوشتن، ولی فاقد صلاحیّت علمی و نفسانی
ویژگی اوّل، توجّه به هوای نفسانی مستمعین و خوانندگان
ویژگی دوّم؛ توجیه و تحریف و تلفیق حقایق
زیان آن به خود، فریب خوردگی و دروغ گویی
زیان آن به خود، تفسیر به رای آیات الهی و دوزخی شدن
نکاتی برای درمان یا پیشگیری آن
زیان آن به جامعه
2.افراد توانمند در کلام و متن و باصلاحیّت علمی و فاقد صلاحیّت نفسانی
ذکر مصیبت مجلس یزید
جلسۀ هجدهم:
مروری بر مباحث گذشته
ادامۀ مغرورین به کلام و قلم
چند حالت دستۀ دوّم
3.افراد توانمند و دارای صلاحیّت علمی و نفسانی، ولی غافل از داشتن انگیزۀ شخصی
بیان چند تذکّر برای به اشتباه نیفتادن در این بحث
چند نکتۀ زیبا در گفتن و نوشتن
افزونی علم بر گفتار و عقل
غرور به حافظه
قضیّه ای از شهید مطهری(ره)
غرور در فهم
مراقبت در بُعد عملی
مراقبت در تهذیب نفس
خلوص در نیّت نفس
صحنه آرایی یزید در مسجد شام
جلسۀ نوزدهم:
مروری بر مباحث گذشته
ادامۀ مغرورین به کلام و قلم
عُجب به خلوص
غرور به همیشگی بودن لطف و کرم الهی و غفلت از آینده
مغرورین به سیر و سلوک و معرفت
مفهوم سیر و سلوک
مشخّصۀاوّل
1.فاقد صلاحیّت علمی و مجاهدت نفسانی
مشخّصۀ دوّم
2.دارای صلاحیّت علمی و فاقد مجاهدت نفسانی
3.دارای صلاحیّت علمی و مجاهدت نفسانی ولی با تصوّر رسیدن به مقصد
ذکر مصیبت ورود خاندان امام حسین(ع) به مدینه
جلسۀ بیستم:
مغرورین به سیر و سلوک و معرفت
غرور نسبت به توبه
غرور نسبت به توبه قبول شده و مراقبت بعد آن
چگونه استغفار کنیم
غرور نسبت به مستجاب الدّعوه بودن و رسیدن به خواسته ها
غرور نسبت به مدح ستایش های معنوی مردم
غرور نسبت به شهرت معنوی
غرور نسبت به طرفدار داشتن در امور معنوی
غرور نسبت به روابط نسَبی و سببی
غرور نسبت به توانایی جسمی،بدنی،جوانی،پیری و زیبایی
انواع غرور و دست و پاگیری آن در دنیا
ذکر مصیبت شهادت امام حسن(ع)
ذکر مصیبت وفات پیغمبر اکرم(ص)
جلسۀ بیست و یکم:
مغرورین به وضع موجود
غرور نسبت به موضوعات مادّیِ حقیقی شخصی
غرور نسبت به موضوعات مادّیِ اعتباری شخصی
نامۀ امام علی (ع)به فرماندۀ لشگر
غرور نسبت به موضوعات معنویِ شخصی
غرور نسبت به موضوعات اجتماعی مادّی و معنوی
غرور به وضعیّت معنوی در جامعه
غرور به زیاد شدن مساجد و حسینیّه و جمعیّت آن
دو نوع غرور متداول دیگر
1.غرور نسبت به عمل دیگران
غرور به مسئلۀ رقابت
2.غرور نسبت به گفته های دیگران
دو ویژگی کلّی شناسایی مغرورین
1.بلندپروازی
2.نفاق
ذکر توسّل
جلسۀ بیست و دوّم:
پیشگیری از غرور
فطانت به عنوان ضدّ غرور
معنای فطانت
مفهوم فطانت
1.معرفت به ربّ
کسب چهار علم و معرفت برای تحصیل فطانت
1.معرفت به رب
2.معرفت به آخرت و معاد
3.معرفت به حیات دنیا
4.معرفت به شیطان
رابطۀ فطانت با حبّ به دنیا و زهد
سه راه کاهش غفلت
1.اُنس به دنیا
2.آرامش به امور مادّی
3.برخورد با وساوس شیطان درونی و بیرونی
دستور العمل برای محافظت از شیطان
توسل شب آخر به حضرت زهرا (س)
گریۀ پیغمبر(ص) در لحظات آخر عمر
آتش خشونتی که دامن خانۀ وحی را گرفت
مقدمه کتاب
غرور از جمله موضوعاتی است که نمی توان کسی را پیدا کرد که با آن درگیر نباشد. اوّل، شیطان قسم خورده است تا آنجایی که می تواند تمامی ابنای بشر را گمراه کند که یکی از بهترین ابزارهای آن غرور است. دوّم، غرور در کنار آن که موضوعی اخلاقی است موضوعی روانی و اجتماعی است که با شخصیّت هر انسان و اجتماعی بودن او ارتباط دارد. سوّم، این مبحث ارتباط شدیدی با عقل انسان دارد. از غرور تعبیر به جهل مرکّب می شود؛ یعنی کسی که به موضوعی جهل دارد، در حالی که فکر می کند، علم داشته و مسیر صحیحی را می پیماید.
در ابتدای مباحث، استاد گران قدر به تعریف مفهوم غرور می پردازد.
غرور از لحاظ لغوی به معنای فریب خوردن است که مرکّب از دو چیز است: اوّل، اعتقاد به اینکه امری برای انسان نافع و خیر است. دوّم، علاقه مندی و حبّ به آن امر.
رذیلۀ غرور با قوای درونی انسان ارتباط تنگاتنگی دارد و ترکیبی از رذیلۀ عقلانی با رذایل شهوت و غضب به صورت مجزا و با هم است که امام علی(ع) می فرماید: «أَحْمَقُ الْحُمْقِ الِاغْتِرَارُ»[1].
از آنجایی که فردی که مبتلا به غرور شده است، به عیب و خطای خویش جهل دارد. اگر کسی استغفار کند، به معنای آن است که به خطای خود پی برده است؛ بنابراین استغفار از این جهت نقطۀ مقابل غرور است.
موضوع اصلی این کتاب در حقیقت در مورد دو عامل اصلی مغرور کنندۀ انسان و بسط آن دو است.
اوّلین عامل، حیات و زندگی دنیایی است که در آیات و روایات متعدّدی به آن اشاره شده است که تعابیری چون دنیا و حیات دنیا در آیات به صورت تفکیکی و با هم آمده است. در حقیقت هوای نفسانی انسان منشاء فریبندگی دنیاست. دوّمین عامل، شیطان است که در ادامۀ بحث به تفصیل به آن پرداخته شده است.
انسان در رابطه با حیات دنیا به این دلیل فریب می خورد که حبّ به ذات دارد و دنبال جاودانه زیستن و خوب زیستن است. امّا برای رسیدن به این دو هدفش دنبال دنیایی می رود که نمی تواند زندگی خوب و جاودانه ای برای او فراهم کند و او را از این هدفش هم دور می کند. البتّه فریب خوردن انسان قابل قبول نیست؛ چون به دلیل حجّت باطنی عقلی دید که دنیا امکان تامین اهداف او را ندارد و هم به صورت ظاهری مشاهده کرد که دنیا فناپذیر است.
با وجود آن که دنیا دو زبان پند و فریب دارد، انسان به علّت برخی دلایل به زبان فریب دنیا تکیه می کند. آن دلایل عبارتند از: هماهنگی لذّات دنیوی با خواسته های نفسانی انسان و باور نداشتن به لذّات اُخروی.
در ادامه، حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی(ره) وارد بحث قیاس های شیطانی می شود که عمده ترین بحث بوده و به صورت متناوب تا انتهای مباحث در مورد آن ها صحبت می شود.
به صورت پایه می توان گفت که که شیطان سه قیاس برای مغرور کردن انسان دارد. دو قیاس آن توسّط ملّاصدرا(ره) بیان شده است. قیاس اوّل، این است که لذّات دنیا نقد و لذّات آخرت نسیه بوده و نقد بهتر از نسیه است. اگرچه قسمت اوّل این قیاس شیطانی، صحیح است که لذّات دنیا نقد و لذّات اُخروی نسیه است، امّا در این کتاب بحث خواهد شد که آیا هر نقدی بهتر از نسیه است یا نه؟
قیاس دوّم، این است که لذّات دنیا یقینی و لذّات آخرت مشکوک است و امر یقینی بهتر از مشکوک است که هر دو قسمت این قیاس باطل است و به تعبیری فساد آن بیشتر از قیاس اوّل است که در بحث انجام شده و مدارکی مبنی بر مشکوک نبودن آخرت و لذّات آن ارائه می شود.
قیاس سوّم که توسّط خود استادمعظّم(ره) مطرح می شود، این است که آخرتی نیست و اگر هم باشد، اهل دنیا برنده هستند. در این قیاس، شیطان به صورت پیچیده تری عمل می کند و شرایط مناسب اهل دنیا و عذاب نشدن آن ها را به عنوان شاهد مثالی برای مقرّب بودن آن ها در درگاه الهی بیان می کند.
پس از بیان این قیاس های کلّی مباحث وارد قیاس های اختصاصی شده و ابتدا قیاس های شیطانی مربوط به مؤمنین به صورت کلّی مطرح شده است؛ یعنی شیطان با این قیاس ها موجب مغرور شدن مؤمنین و فریب خوردن آن ها می شود که عبارتند از: مؤمن و موحّد به جهنّم نمی رود، گناه بندگان در برابر رحمت حقّ هیچ است، رجا به رحمت و مغفرت الهی برای توجیه گناهان. قیاس آخر نیز چند زیرمجموعه از جمله ایجاد غرور نسبت به شیعه و ولایی بودن، ایجاد تبعیض در عبادات و اطاعات و معصیت را به صورت عبادت و طاعت جلوه دادن دارد.
در ادامه برای توضیح قیاس های شیطانی بحثی پیرامون تأثیر غرور روی عقل نظری مطرح می شود که در حقیقت کمک کار شیطان مبنی بر فریب خوردن انسان است. غرور ابتدا موجب تبدیل باور انسان به حق، به شک نسبت به آن می شود. سپس شک به حق به باور نسبت به باطل تبدیل می شود، گام سوّم، باطل تراشی در برابر حق و در نهایت موجب بسط باور باطل در یک حوزه به سایر حوزه ها خواهد شد.
در کنار عقل نظری، غرور روی عقل عملی هم تأثیر می گذارد و موجب از بین بردن حسّ تشخیص نسبت به حُسن و قبح اعمال، برعکس کردن حسّ تشخیص نسبت به حُسن و قبح اعمال، تزلزل در دین و بی دینی، به بازیچه گرفتن دین و در نهایت، مسخره کردن متدیّنین و دین را فریب دانستن می شود که برخی از مغرورین، منافق شده و برخی کافر و مرتد می شوند.
در ادامۀ مباحث به برخی از روش های پیشگیری و درمان غرور اشاره می شود که تأمّل در سرنوشت مغرورین، مبارزه با آرزوهای خام، کسب تقوای عملی و خود را در پناه خدا قرار دادن از آن جمله است.
بخش نهایی بحث در مورد مغرور شدن مؤمنین در چند حوزه است که اوّلین آن ها در حوزۀ عمل است؛ یعنی شیطان مؤمنین را به عملشان مغرور می کند. ممکن است شیطان انسان را به کیفیّت عمل اطاعتی اش مغرور کند، ممکن است موجب مغرور شدن انسان در مورد اصل عمل طاعتی شود، به صورتی که از سایر اعمال غافل شود که شرایط متنوّع و متداولی دارد.
حوزۀ بعدی، مغرور شدن مؤمنین، به علم است که شیطان می تواند افراد را با قیاس هایی به علوم مختلف از جمله کلام و فلسفه، فقه و اصول و اخلاق مغرور کند، به نحوی که از سایر علوم و همچنین هدف غایی علم آموزی غافل کند. در مورد غرور علمی، مباحث بسیار زیبایی مطرح می شود که نشان دهندۀ توجّه اسلام به جزییات ریز، ولی مهمّ است.
حوزۀ سوّم، مربوط به کلام و قلم است که افراد با توجّه به داشتن صلاحیّت علمی و نفسانی به سه دسته تقسیم می شوند که گروهی هر دو را دارند، گروهی هر دو را ندارند و گروهی با وجود داشتن صلاحیّت علمی، از صلاحیّت نفسانی برخوردار نیستند. شیطان برای مغرور کردن هر سه دسته روش های مخصوصی دارد که در مجموع نیّت آن ها را به جای الهی بودن به سمت رضایت مخاطب و هوای نفس سوق می دهد. در ادامۀ این بحث چند نکتۀ زیبا در مورد گفتن و نوشتن بیان می شود که به نظر می رسد، از آن غفلت داریم، اگرچه بسیار ساده و قابل اجرا هستند.
حوزۀ چهارم، مربوط به کسانی می شود که به سیر و سلوک معنوی خود مغرور می شوند. این افراد نیز همان تقسیم بندی سه دسته ای را که در مغرورین به بیان و قلم بود دارند. در مراتب سیر و سلوکی، افراد می توانند به توبه، اجابت دعاهایشان، ستایش های معنوی مردم، شهرت معنوی پیدا کردن، طرفدار داشتن در امور معنوی، روابط نسبی و سببی با افراد مهم و توانایی جسمی و بدنی شان مغرور شوند.
حوزۀ پنجم که به صورت کلّی است و با سایر حوزه ها هم پوشانی دارد، مربوط به مغرورین به وضع موجود است؛ یعنی فردی به حالت فعلی خودش مغرور شده و خیال کند که تا آخر ادامه دارد که شامل موضوعات مادّی حقیقی و اعتباری شخصی، موضوعات معنوی شخصی و موضوعات اجتماعی مادّی و معنوی می شود.
حوزۀ ششم هم مربوط به مغرور شدن نسبت به سخن یا عمل دیگران است.
در ادامه، راه هایی که در اواسط بحث برای درمان و پیشگیری غرور به آن ها اشاره شد، در جلسۀ آخر به فطانت که فضیلتی ضدّ غرور است پرداخته می شود و در کنار معنای آن چهار معرفتی که مقدمۀ آن است بیان می شود. انسان با کسب معرفت نسبت به خدا، معاد و آخرت، حیات دنیا و شیطان می تواند مانع مغرور شدن اش بشود. همچنین توصیه هایی مبنی بر کاهش غفلت انسان در آخر بحث مطرح می شود.
در پایان و با مطالعۀ این کتاب در تمامی مباحث اخلاقی به استمداد از پروردگار به عنوان بهترین راه غلبه اشاره می شود، امّا با مجموعۀ کاملی از مباحثی مواجه می شویم که می تواند ما را در شناسایی روش های مغرور شدن و تدبّر در آن ها راهنمایی کند تا در دنیا، بیچاره و در آخرت زیانکار نشویم که امام صادق(ع) فرمودند: «الْمَغْرُورُ فِی الدُّنْیَا مِسْكݠݠݠِینٌ وَ فِی الْآخِرَةِ مَغْبُونٌ…»[2].
[1].
غررالحكݠم و دررالكݠلم، ص 188. بدترین حماقت ها فریب خوردن است.
[2].
مصباح الشّریعه، ص 142
سلام علیکم
تشکر از زحمات شبانه روزی شما عزیزان
لطفا قبل از ورود کتاب به بازار تغییرات جلدی را اعمال کنید، الآن خودم با وجود خرید جلدهای ابتدایی اخلاق ربانی، باقی مجلدات تصاویر جلد آنها متفاوت است.