روایت از امیر المومنین صلوات الله علیه، منقول است که حضرت فرمودند: مداومت به خرج بدهید به ذکر الهی، «اِستَدیمُوا الذِّکرَ» بعد علتش را حضرت می‌فرمایند:«فَاِنَّهُ یُنیرُالقَلبُ» چون ذکرالله، منوّر می‌کند دل‌ها را. در باب ذکر الله، خب، ما روایات زیاد، آیات زیاد داریم، در آثاری را که مترتب بر ذکر الهی است. در خصوص دل، اثر ذکر بر روی دل: اولا؛ ذکر بر جمیع ابعاد وجودی انسان اثر می‌گذارد. این بحث مفصلی است، بر همه چیز، حتی بر اعضا و جوارح انسان، چه قوای درونی‌اش، چه بیرونی‌اش، ذکر الله بی برو برگرد موثر است؛ اما علی علیه السلام این جا نسبت به دل مطرح می‌کند. و ما هم روایات متعدد از علی علیه السلام، داریم که رابطه ذکر را با دل مطرح می‌کند که یکی‌اش این روایت است. و در روایات دیگر هم داریم، آثار دیگری را علی علیه السلام، در رابطه با دل مطرح می‌کند. در این جا دارد: «یُنیرُالقَلُب». در روایت دیگر دارد: شفای دل است. در روایت دیگر باز علی علیه السلام، می‌گوید: جلاء دل است. روایت متعدد داریم، در قلب به اصطلاح، مطرح می‌کند. می‌فرماید به این که ذکرالله موجب می‌شود، دل انسان نورانی بشود. و اشرف ابعاد وجودی انسان، دل انسان است، این را بدانید؛ یعنی شریف ترین بعد وجودی انسان، دل انسان است، این را بدانید. وتمام حرکات انسان، سرچشمه از دل انسان می‌گیرد، این را بدانید. یک هسته مرکزی است دل، قلب؛ حالا ما به حسب ظاهر تشبیه است؛ حالا آن قلبی که می‌گوییم این نیست، از نظر ظاهر می‌گویم، جسمانی هم اگر شما نگاه کنید، می‌بینید که در اعضا و جوارح ظاهری ما هم همان قلب است که زیاد اهمیت دارد. توجه می‌کنید چه عرض کردم؟! تمام چه را تنظیم می‌کند؟ تمام وضع جوارحی انسان را او تغذیه می‌کند. خون را پمپاژ می‌کند به همه جا می‌رساند. درست است یا نه؟! قلب محوریّت دارد.
در روح هم این طور است. توجه می‌کنید چه عرض کردم؟! تمام ابعاد وجودی انسان را این دل انسان است که خودش یک مرتبه از وجود انسان است، اشرف ابعاد وجودی انسان است.
لذا علی علیه السلام، می‌فرماید: ذکرالله این که «اِستَدیمُوا الذِّکرَ»شما ادامه بدهید ذکر الهی را«اِستَدیمُوا الذِّکرَ فَاِنَّهُ یُنیرُ القَلبُ» دل‌های شما را نورانی می‌کند.
من این را عرض بکنم به این که حالا این تعبیر از علی علیه السلام، است. اضطراب‌هایی که ما در زندگی مان پیدا می‌کنیم، این را بدانید. همین در زندگی مادیمان که اضطراب‌هایی پیدا می‌کنیم، درست است ؟! آن چه که این اضطراب‌های روحی را از بین می‌برد، برطرف می‌کند، همان یاد خدا است. آرام بخش اوست. توجه کردید؟! که علی علیه السلام، گفتم این جا، این تعبیر را دارد، جای دیگر بیان می‌کند شفای دل شما است، جلای دل شما است. البته در آیه تعبیر بسیار بالاتری است و آن این است که «اَلا بِذِّکرِ اللهِ تَطمَئّنٌ القُلُوب»1 به یاد خدا آرام ببخشید دل‌هایتان را، اوست که آرام بخش دل هست. پول آرامش نمی‌دهد، ریاست آرامش نمی‌دهد، این‌ها هیچ کدام آرامش نمی‌دهند. آن که آرامش می‌دهد، همان یاد الهی است. آن که از نظر درون، انسان را شاد می‌کند، درست است؟! یاد خداست. آن که نورانی می‌کند انسان را یاد خداست. آن که بیمارهای درونی انسان را درمان می‌کند، یاد خداست. حتی این را بدانید. من این را نمی‌خواستم بگویم؛ حتی شفابخش بیمارهای جسمانی ما اوست. البته این جایش نیست که من این را بگویم. شد؟! حتی. یعنی یاد خدا این اثر را دارد. توجه کنید. چون روح غالب است بر جسم، توجه می‌کنید؟! جسم را در اختیار می‌گیرد؛ حتی آن‌ها را خوب می‌کند. دردها را هم برطرف می‌کند. این را بهتان بگویم. آلام انسان را حتی جسمانیش را هم سطحش را می‌آورد پایین. این قدر اثر دارد.
لذا بعدش می‌فرماید:«هُوَ اُفضَلُ العِبادَهِ» این جمله بعدی علی علیه السلام، است. او با فضیلت ترین عبادت‌هاست. شما نگاه کنید در عبادت‌هایتان، بالاترین عبادت را شما نماز می‌دانید. درست است یا نه؟! پیکره‌اش پرستش است، پیکره‌اش کرنش است به خداست، به خالق است. نماز؛ درست است یا نه؟! همین نماز، ارزشش، جانش همان ذکرالله است. شد! «اَقِم الصَلوه لذکری» 2 این را آیه می‌گوید. اصلا نماز بخوانید که به یاد من بیفتید. فهمیدید؟! حالا این را من گفتم، می‌خواستم این نکته را عرض کنم. من یک وقتی این را نقل کردم. ما سابقا؛ من این را در بچگی دیده بودم. در بازار تهران که می‌آمدم، کاسب‌ها، موقعی که مشتری نبود، قرآن را باز می‌کردند،شروع می‌کردند به قرآن خواندن. حالا نمی‌دانم هستند کسانی که یادشان مانده یا نه؟ الآن هستند کسانی که این کار را بکنند؟ توجه می‌کنید؟ خود این ذکرالله است. توجه می‌کنید؟! همین موثر است. توجه کنید. و او این است به این که انسان، بدبختی‌هایش غفلت از خداست؛ از آن جا نشأت می‌گیرد. خدا که یادت رفت، شد! همه بدبختی‌ها رو می‌آورد. از آن طرف به یاد خدا افتادی، ذکرالله بود، شد؟! گره گشا است نسبت به همه امور انسان.
1- آیه 28 سوره مبارکه رعد
2- آیه 14سوره مبارکه رعد