بدعت در دین

دین مبین اسلام دارای احکام و قوانین محکم و استواری است که سبب سعادت دنیا و آخرت انسان می گردد، از جملۀ این احکام سعادت‌بخش فریضۀ امر به معروف و نهی منکر است که در آیات نورانی قرآن و روایات ائمّۀ اطهار به این مهم اشاره شده است.

رابطۀ بحث بدعت در دین با امر به معروف و نهی از منکر

<كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ>[1]؛ شما بهترين امّتى هستيد که براى مردم پديدار شده ايد؛ امر به معروف مى كنيد و نهى از منكر مى نماييد و به خدا ايمان داريد.

امام علی(ع) می فرمایند: «همۀ کارهای خوب در مقایسۀ با امر به معروف و نهی از منکر، مانند قطره ای است در برابر دریا»[2].

حضرت‌آیت‌الله‌العظمی حاج‌آقا مجتبی تهرانی(ره) طیّ پنج جلسه به بحث پیرامون بدعت در دین و این فریضۀ الهی پرداخته اند. در ابتدا علّت وجوب امر به معروف و نهی از منکر بیان می گردد. سپس به عناوین فقهی در باب امر به معروف و نهی از منکر پرداخته شده است؛ از جملۀ این عناوین: وجوب امر به معروف و نهی منکر در مقابل حرمت امر به منکر  و نهی از منکر، مسئلۀ امر به منکر و نهی از معروف که از خصوصیّات منافقین و منافقات است و تظاهر به منکر که به اصطلاح استاد، حرام دو آتشه است.

بحث اصلی، پیرامون این سؤال است: چه زمانی در جامعۀ اسلامی معروف، منکر و منکر، معروف می گردد؟

امر به معروف و نهی از منکر، از واجبات دینی است و اگر به این احکام اسلامی در جامعه عمل نشود، جامعه به جایی می رسد که در آن معروف، منکر و منکر، معروف می گردد. یکی از علل ایجادکنندۀ این وضعیت در جامعه، بدعت است. بدعت در لغت به معنای «نوآوری و جا به جا کردن است» در اصول فقه اینگونه تعریف شده است: وارد کردن چیزی که از دین نیست در دین به گونه ای که جزئی از دین محسوب شود. در قرآن و روایات به این پدیده در دین اشاره شده است که استاد گرانقدر به شکل دقیق و قدم به قدم به تبیین این آیات و روایات پرداخته اند.

روایات پیرامون بدعت به سه دسته تقسیم می شوند: 1. روایاتی که به اصل بدعت پرداخته اند. 2. وظیفۀ علما در باب بدعت گزاران 3. وظیفۀ کل جامعۀ اسلامی در برابر بدعت گزاران

دستۀ اوّل روایات، علّت به وجود آمدن بدعت، تعریف آن و ویژگی‌های بدعت گزاران را بیان می کند. در دستۀ دوّم روایات، لحن شدیدتر شده و مخاطب این روایات علمای دینی هستند. دستۀ سوّم روایات به تبیین وظیفۀ عامّۀ مردم در برابر بدعت گزاران می پر دازند.

پس از بررسی آیات و روایات پیرامون بدعت، سرانجام و عاقبت بدعت گزاران مطرح می شود. مجازات اهل بدعت بر اساس روایات، سخت تر از مجازات مشرکان و کافران است. علت این امر اثرات شدیدی است که بدعت گزار بر زندگی انسان ها می گذارد، که استاد گرامی از آن به موت ابدی تعبیر می کنند. ایشان در ضمن حدیثی از امام صادق(ع) به صورت مفصّل این موت ابدی را تبیین می نمایند.

عامل دوّم که سبب می شود معروف منکر و منکر معروف شود؛ قول به غیر علم است؛ یعنی فتوا دادن در باب احکام دین بدون داشتن علم یا بدون دلیل علمی. در ضمن این بحث، استاد گرامی پیرامون تقلید کردن و ضرورت تقلید کردن مطالبی را عنوان می نمایند و تعریفی جدید را از تقلید ارائه می نمایند. بنابر نظر ایشان، تقلیدِ مقلّد نتیجۀ اجتهاد اوست. در باب این امر که در تقلید به چه کسی باید رجوع کرد، بر اساس روایات به دو گروه اشاره می کنند، که وظیفۀ ما تقلید از این دو گروه است.

عامل سوّم، شبهه افکنان هستند؛ یعنی کسانی که با اهداف شیطانی و با اغراض نفسانی اقدام به مطرح کردن شبهه می کنند تا مردم را از راه حقّ دور نمایند.

در آخر، عامل چهارم مثله‌کنندگان مراتب امر به معروف و نهی از منکر هستند؛ کسانی که با بی اهمّیّت و بی اثر نشان دادن این فریضۀ الهی، سعی بر متوقّف کردن این امر حیات بخش دارند.

بنابر روایات، امر به معروف و نهی منکر سبب آبادانی  شهرها، امن شدن راه ها، اجرای عدالت و رو به راه شدن تمام کارها می شود، معظّم له(ره)با توجّه به این امر مهم، سعی در تبیین صحیح این فریضه و احیای آن نموده اند. امید است با مطالعۀ این کتاب و عمل به دستورات آن، گامی مؤثّر در احیای این واجب فراموش شده برداریم.

^[1]. سورۀ مبارکۀ آل عمران، آیۀ 110

^[2]. نهج‌البلاغه، حکمت 374