کمال هجرت

در مورد حفظ دین، یک بحث راجع به حفظ دین خود انسان است و یک بحث هم راجع به حفظ دین دیگران؛ از یک طرف باید دین و ایمان خودم را حفظ کنم و علاوه بر حفظ دین و ایمانم، باید جنبه های تکمیلی را هم مد نظر قرار دهم و به سوی «کمال هجرت» گام بردارم؛ هرچند راه چاره فقط در هجرت صغری باشد. در اینجا بحث فقط در مورد فروش خانه و انتقال به جای دیگر نیست؛ بلکه در مورد همۀ محیط هایی است که انسان با آن سر و کار دارد.
از طرف دیگر در قبال دیگران؛ یعنی کسانی که تحت سرپرستی من هستند هم وظیفه دارم؛ لذا باید هر چهار محیط خانوادگی، تحصیلی، رفاقتی و شغلی آن ها را هم زیر نظر داشته باشم. جلسۀ گذشته ضمن روایتی از پیغمبر اکرم(ص) گفتم که اگر انسان برای حفظ دینش حتّی یک وجب هجرت کند، مستوجب بهشت است؛ یعنی من به هر مقدار که هجرت کبری کرده ام، باید آن را حفظ کنم و برای تکمیل آن باز باید هجرت کنم تا معارف را بیاموزم.
بنابراین، انسان هم وظیفۀ تعلّمی دارد و خودش باید هجرت کند و هم وظیفۀ تعلیمی دارد و دیگران را باید هجرت کبری دهد؛ یعنی باید تعلیم و تعلّم مسائل معرفتی و دینی را مدّ نظر قرار دهد؛ چه جنبه های تکمیلی در مورد خودش و چه در مورد دیگران، که باید آن ها را از معارف دین آگاه کند و متنبّه سازد. مثلاً وقتی می بیند کسی به سمت باطل می رود، باید بگوید مواظب باش! آن باطل است و این حقّ است. این همان هجرت درونی دادنِ دیگران است که در معارف اسلامی ما تحت عناوین متعدّدی مطرح شده است.